سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین قاسم شبان نیا، دانش‌آموخته حوزه و عضو هیئت‌علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به واکاوی معنایی بصیرت و راه‌های کسب آن و نقش حوزه‌ و مراجع تقلید در خلق حماسه 9 دی پرداخته است.

حوزه: مکتب در پیروزی و ادامه حیات انقلاب اسلامی چه جایگاهی داشته است؟

حضرت امام جمله مشهوری دارند که این محرم و صفر است اسلام را زنده نگه‌داشته است. من می‌خواهم این جمله را در مورد انقلاب اسلامی تطبیق بدهم؛ عاملی که نقش اصلی در پیروزی انقلاب اسلامی داشت، مکتب است. لذا عمده تأکید رهبران دینی این نهضت در شعارهایشان دغدغه‌های دینی بود و بسیاری از نظریه‌پردازانی که راجع به تئوری‌های انقلاب تحقیق می‌کنند به این نتیجه رسیدند که عامل دین، نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشت.

این پیوند در خلق حماسه 9 دی چگونه نقش خود را ایفاء می‌کند؟

در عاشورای سال 88 اتفاقی می‌افتد و عامل مکتب که در پیروزی انقلاب نقش داشت، در استمرار انقلاب هم نقش ایفا می‌کند. به جهت اهانتی که در روز عاشورا توسط برخی از عوامل فتنه صورت گرفت، خون مردم به جوش آمد و مکتب حسینی نقش‌آفرینی می‌کند و مردم به صحنه می‌آیند و حماسه 9 دی شکل می‌گیرد.

لذا حماسه 9 دی با محرم و صفر پیوند خورد و این پیوند باعث شد فتنه‌ای که به انگیزه اسقاط نظام شکل‌گرفته بود و بسیاری از تحلیل گران با وقایعی که دیده بودند نظام را رفتنی می‌دانستند، شکست بخورد دیدند؛ حماسه 9 دی نشان داد جمعیت عظیم مردم با نظام هستند.

این حماسه به برکت محرم و صفر بود و باید هر چه بتوانیم یاد محرم و صفر را به‌عنوان یک از شعائر دینی زنده نگه‌داریم، بنده معتقدم نقشی که محرم و صفر در پیروزی و استمرار انقلاب ایفا کرده است، هیچ‌کس ایفاء نکرده است نام امام حسین (ع) و اعتقاد به انتظار در فرهنگ مهدویت باعث استمرار نظام می‌شود.

البته وظیفه طلاب و حوزه‌ علمیه اقتضا می‌کند تا ارتباطی که بین مکتب و نظام ما برقرارشده است را برای مردم یادآوری کنند تا در طول زمان فراموش نشود.

وقتی تجمع عظیم اربعین شکل می‌گیرد، رعب و وحشتی در دل دشمنان ما ایجاد می‌کند که شاید کمتر تجمعی بتواند این میزان رعب و وحشت را در دل دشمنان ایجاد کند. برخی از رسانه‌های غربی بعد از تجمع اربعین حسینی به عظمت شیعه اعتراف کردند و نشان دادند دشمنی که الآن تحت هدایت استکبار شکل‌گرفته و از کنترل آن‌ها خارج‌شده که همان داعش است کاملاً در انزوا قرارگرفته‌ است. در اربعین به‌گونه‌ای تصویرسازی کردند که جمعیت نسبت سال گذشته کاهش خواهد داشت اما این‌گونه نشد.

اگر بتوانیم این شعائر دینی را تقویت کنیم و حوزه علمیه قم به وظیفه خود در این خصوص عمل کند اگر فتنه بزرگ‌تر از فتنه 88 هم ایجاد شود نظام آسیب نمی‌بینید.

رهبر انقلاب این بحران را چگونه مدیریت کردند؟

 نقش مدبرانه مقام معظم رهبری در تدبیر این فتنه بسیار مهم است، نظر مقام معظم رهبری این بود که درنهایت باید این فتنه باتدبیر خود مردم جمع بشود تا کمترین آسیب از جهت مالی و جانی به مردم وارد شود.

پیوند بین نظام و مکتب چگونه از گزند حوادث مصون خواهد ماند؟

 اگر حوزه و طلاب ارتباط نظام با مکتب را برای مردم پررنگ کنند، دشمن مأیوس خواهد شد، الآن دشمن تلاش می‌کند، حتی در حوزه سیاست و مباحث اندیشه‌ای، بحث‌هایی القاء بشود که نظام سیاسی از مکتب جداست و باید مراقب این نوع تفکرات باشیم، اگر این کار صورت نپذیرد تضمینی وجود ندارد که بازهم حماسه 9 دی تکرار شود و ممکن است قضایایی مثل قضایای مشروطه تکرار شود؛ به دلیل اینکه علمای ما در آن زمان نتوانستند آن خطری را که متوجه نهضت مشروطه بود را به‌درستی درک کنند منشأ آفتی شد تا مردم بصیرت لازم را پیدا نکنند و نهضت مشروطه که عمده حرکت آن به‌وسیله علما بود به‌گونه‌ای دچار انحراف شد که سر شیخ فضل‌الله به چوبه دار می‌رود و کسانی که پای چوبه دار بودند سوت و کف زدند در وقایع نهضت مشروطه بزرگان باید به مردم بصیرت می‌داند و این بصیرت به مردم داده نشد و جریان غرب‌زده؛ نهضت را ‌به نفع خود مصادره کرد و نهضت منحرف شد و آزادی به شکل غربی آن رواج پیدا کرد و به تعبیر برخی از بزرگان: نهضت مشروطه باعث شد تا علما پس از مدتی جرئت نکنند درصحنه سیاست وارد شوند و تحلیل آن‌ها این بود که با توجه به انحرافی که پیش آمد، چه تضمینی وجود دارد حرکت جدید آن‌ها دچار انحراف نشود. لذا علما به‌صورت جدی در حمایت از نظام وارد می‌شوند تا دشمن نتواند بین نظام و مکتب جدایی ایجاد کند.

حکومت و نظام چگونه می‌تواند این پیوند را محکم‌تر کند؟

متأسفانه در بدنه متصدیان حکومتی این اعتقاد که برای حل‌وفصل مسائل خود به حوزه‌های علمیه رجوع کنند کمرنگ است در وزارت خارجه، در وزارت ارشاد، حتی در وزارت صنایع و معادن یا وزارت علوم و وزارت آموزش‌وپرورش باید ارتباط وسیعی با حوزه‌های علمیه برقرار شود، چراکه احکام دین باید در بدنه وزارتخانه‌ها تزریق شود، از طرف حوزه باید مطالعات جدی صورت بگیرد که به‌عنوان‌مثال چرا در فلان وزارت خانه به احکام اسلامی عمل نشده است و از سوی دیگر خود حکومت باید از حوزه‌ها مطالبه کند و بودجه اختصاص دهد و در اتاق فکرهای مشترک بین حوزه علمیه و متخصصین آن حوزه‌ها تکلیف دینی وزارت خانه‌ها را مشخص کنند در سطح کلان دولتی که تشکیل می‌شود باید از حوزه‌های علمیه برنامه بخواهد و رئیس‌جمهور در معرفی وزرا از حوزه‌های علمیه و مراجع مشورت بخواهد، چراکه حوزه‌های علمیه و مراجع ذخیره‌های انقلاب هستند، دو قشر در انقلاب اسلامی تأثیر عمیقی داشتند یکی حوزه علمیه و دیگری دانشگاه، اگر حکومت تلاش کند تا بین حوزه و دانشگاه اتصال برقرار کند و بحث‌های تخصصی انجام بگیرد و در کنار آن بحث‌های دینی در حکومت تزریق بشود، بسیاری از مسائل منفی مانند، مفاسد اقتصادی از بین خواهد رفت، تفکر سکولار رنگ خواهد باخت؛ در بخش‌هایی از نظام که این اتصال برقرارشده است، نظام کمتر دچار مشکل است، اما در بخش‌هایی که این اتصال برقرار نشده است همچنان دچار مشکل هستیم، انقلاب اسلامی ایجاد شد تا این پیوند برقرار شود، اگر این ارتباط برقرار شد حوزه علمیه هم به‌صورت جدی‌تر وارد میدان خواهد شد چراکه احساس خواهد کرد نظام درصدد اجرای احکام الهی است، و به نحو جدی‌تری از نظام دفاع خواهد کرد.

حماسه 9 دی چه پیامی داشت؟

 حماسه 9 دی به‌خوبی نشان داد مردم به وظیفه خود عمل می‌کنند، حضرت امام در وصیت‌نامه خود آورده‌اند که مردم ما با مردم صدر اسلام قابل‌مقایسه نیستند و نسبت به آن‌ها بالاتر هستند چراکه در آن زمان مردم خود امام و پیامبر را از نزدیک دیدند ولی حجت خدا را زمین زدند و به فرامین ایشان عمل نکردند ولی در عصر حاضر مردم ما فقط به‌صرف اینکه روایتی واردشده است که از نائب امام تبعیت کنید به میدان می‌آیند و حماسه 9 دی را ایجاد می‌کنند. تحریم‌ها فشار زیادی به مردم ما وارد کرده است، اما همچنان مردم ما ایستاده‌اند و همه این‌ها به خاطر این است که روایاتی واردشده که مردم بر اساس آن‌ها اعتقاداتی پیداکرده‌اند که در استمرار اطاعت از امام معصوم(ع) باید از ولی‌فقیه اطاعت کرد و دوست و دشمن اعتراف دارند حماسه 9 دی به دلیل اعتقادات مردم به ولایت و اطاعت‌پذیری و بصیرت آن‌ها شکل گرفت، این حماسه دو طرف دارد، یک‌طرف بزرگان دین و علما و در رأس آن‌ها ولی‌فقیه قرار دارد که وظیفه خود را بسیاری از آن‌ها به‌خوبی ایفا کردند و در طرف دیگر مردم قرار دارند که دنبال حقیقت بودند و می‌دانستند وظیفه این است که دنباله‌رو ولی‌فقیه باشند و بصیرت پیدا کردند.

در جریان فتنه چرا عده‌ای مصداق خواص بی‌بصیرت شدند؟

برای کسب بصیرت به دو مؤلفه بینشی و رفتاری نیازمندیم؛ مؤلفه‌های بینشی سیاسی چند دسته است، یک دسته از آن‌ها اعتقادات و باورهای اصیل دینی ماست، یعنی اگر کسی در اعتقادات متزلزل باشد در کسب بصیرت دچار مشکل خواهد شد، اگر کسی در توحید دچار مشکل باشد در بحث اعتقاد به ولایت‌فقیه دچار مشکل می‌شود؛ چراکه این امور باهم تلازم دارند؛ کسی که توحید محکمی داشته باشد در امتثال امر ولی‌فقیه هیچ‌گاه دچار مشکل نخواهد شد. بصیرت یک مسئله بینشی است که بخشی از آن ناظر به تحکیم اعتقادات و باورهای دینی است و بخشی از مسائل بینشی مربوط به اطلاع از مسائل روز است، برخی افراد بینش و اعتقاد خوبی نسبت به مسائل دینی دارند، ولی نسبت به مسائل روز اطلاع کافی نداشتند و همین افراد در فتنه 88 جزو خواص بی‌بصیرت شدند لذا نتوانستند قضایا را به‌خوبی تحلیل کنند و حق و باطل برای آن‌ها مشتبه شد، ایشان می‌دانستند باید به جبهه حق بروند، ولی نتوانستند تشخیص بدهند که جبهه حق کدام سمت است، این گروه نیازمند کسب اطلاع از مسائل روز هستند، یعنی باید دنبال این مسئله باشند که کسی که این فتنه را راه‌اندازی می‌کند با چه توجیهی این کار را می‌کند و چه آسیب‌هایی به‌نظام وارد می‌کند، برخی از خواص در قسمت اول لغزیدند، چراکه در حوزه اعتقاد و باورهای دینی خود تفکر سکولار دارند و در زمان فتنه دچار لغزش می‌شوند، برخی از آن‌ها اطلاعات سیاسی از وضعیت جامعه نداشتند.

کسانی که فتنه را ایجاد کردند، می‌گفتند، اسلام باید به‌طورکلی از حاکمیت جدا شود، فتنه به این بزرگی رخ‌داده اما متأسفانه چرا تحلیل یک نماینده مجلس باید به‌قدری ضعیف باشد که گمان کند این‌یک قضیه داخلی و انتخاباتی بوده است درحالی‌که شبکه‌های خارجی معاند نظام، امید به سقوط نظام داشتند و هزینه زیادی را متحمل شدند، حتی مؤسسه‌ای به نام «اعانه» به مبالغی که در جریان فتنه 88 پرداخته اشاره می‌کنند، این مؤسسه بودجه رسمی خود را از کنگره آمریکا می‌گیرد، وقتی آن‌ها عوامل خود را به ایجاد فتنه تشویق می‌کنند، مشخص می‌شود عوامل بیرونی در ایجاد فتنه نقش دارند و کسی که بینش و بصیرت سیاسی ندارد ولو اینکه وزیر یا نماینده مجلس یا عالم دینی باشد موضع‌گیری متفاوتی خواهد داشت و آن‌گونه که باید از نظام اسلامی دفاع نخواهند کرد و جبهه حق را به‌درستی تشخیص نمی‌دهند و تحت القائات رسانه‌ای قرار می‌گیرد، حتی ممکن است شخصی در بین نزدیکان آن‌ها نفوذ کند و اطلاعاتی به آن‌ها بدهد که تحت تأثیر قرار بگیرند. بنابراین در حوزه بینشی باید خود را اصلاح کنند.

در حوزه رفتاری نیز بصیرت لوازمی دارد، شخصی که ازلحاظ مباحث اعتقادی و بینش سیاسی آگاهی کامل دارد، اما در هنگامه فتنه خانه‌نشین می‌شود، هم دچار مشکل است لازمه بصیرت این است که به‌موقع حرکت کنیم، بسیاری از کسانی که در لشگر امام حسین قرار نگرفتند اظهار پشیمانی کردند، و بعدها قیام کردند ولی دیگر کار از کار گذشته است.

اگر موقعیت‌شناسی مردم نبود چه‌بسا به دلیل عدم موضع‌گیری خواص در زمان لازم و سکوت آن‌ها شاهد تکرار قضایای مشروطه بودیم.

در هنگام فتنه نمی‌توان سکوت کرد و باید وارد معرکه شد و تعیین جهت کرد. حضرت امام در وصیت‌نامه خود می‌فرمایند: باید از نهضت مشروطیت درس گرفت. ایشان در سخنرانی‌های متعدد به این مطلب اشاره می‌کنند، حتی درجایی که سخنرانی خاص برای علما دارند می‌فرمایند: باید از جریان مشروطیت عبرت بگیرید حوزه علمیه باید نهضت مشروطه را مطالعه کند، در این نهضت چه گذشت که حضرت امام این‌قدر نسبت به آن تأکید می‌کنند؟ چرا به عموم مردم و خواص اشاره می‌کنند که از نهضت مشروطه عبرت بگیرید و حتی مقام معظم رهبری هم به این مطلب تأکیددارند!

 در نهضت مشروطه برخی از علما متوجه شدند اشتباه کرده‌اند، ولی به‌موقع حاضر نشدند وقتی درصحنه حاضر شدند که سر شیخ فضل‌الله نوری بالای دار رفته بود بسیاری از خواص بعد از حماسه 9 دی بیانیه صادر کردند، درزمانی که دیگر فایده‌ای ندارد، برخلاف نهضت مشروطه مردم و برخی از علما با بصیرتی که به خرج دادند با نظام همراهی کردند، یکی از علل حماسه 9 دی به دلیل حضور به‌موقع برخی از علما بود وگرنه مردم این‌گونه درصحنه حاضر نمی‌شدند اما انتظار این است که همه در مواقعی که احساس خطر می‌کنند حاضر شوند. 

حوزه‌های علمیه چگونه می‌توانند در ایجاد بصیرت نقش خود را ایفاء کنند؟

این مطلب می‌طلبد که حوزه علمیه جدی‌تر و با برنامه‌ریزی مشخص در این قضیه وارد شود بسیاری از علما ورود پیدا کردند و اصل بقای نظام به دلیل تأییدات و همراهی علما و مراجع با نظام است، ولی‌فقیه مانند مرواریدی است در دل صدف که اگر پیرامون این مروارید خالی شود و نظام؛ حمایت مراجع را از دست بدهد در مقابل تهدیدات آسیب‌پذیر خواهد بود، در مواقعی که فتنه‌ای شکل می‌گیرد برای اینکه حماسه‌های دیگری مانند حماسه 9 دی شکل بگیرد، مراجع ما همان‌طور که تابه‌حال به‌موقع در میدان حاضرشده‌اند، بعدازاین جدی‌تر حضور خواهند داشت و کسانی که تابه‌حال در میدان حاضر نشده‌اند نیز ورود پیدا کنند چراکه بحث جبهه حق و باطل است و اگر در جبهه حق قرار نگیریم و سکوت کنیم، باعث تقویت جبهه باطل خواهیم شد و تضمینی برای واکسینه بودن نظام در مقابل تهدیدات وجود ندارد.